Dlaczego warto zabrać repelent na podróż w tropiki?

Dlaczego warto zabrać repelent na podróż w tropiki?

Podróżowanie do tropikalnych i egzotycznych miejsc to niezapomniane doświadczenie, ale warto pamiętać o zagrożeniach, jakie niosą lokalne owady. W wielu regionach świata komary, muchy piaskowe czy inne insekty przenoszą groźne choroby, których skutki mogą być poważne. Jednym z podstawowych środków ochrony jest stosowanie skutecznych repelentów, w szczególności tych zawierających DEET.

Wyjeżdżając, w jakie części świata warto zaopatrzyć się w dobry repelent?

Co roku coraz więcej Polaków wyjeżdża w rejony zagrożone chorobami tropikalnymi. Są to obszary, w których panują wysokie temperatury i duża wilgotność. Taki klimat sprzyja rozwojowi i transmisji większości patogenów chorobotwórczych, a dodatkowo jest lubiany przez liczne owady, w tym komary tropikalne. W wielu przypadkach brak jest szczepionek, chroniących przed egzotycznymi zakażeniami, a turyści z innych kontynentów nie są odporni na choroby tropikalne i zwykle ciężej je przechodzą. Dodatkowo kraje tropikalne mają słabo funkcjonujący system opieki medycznej, znacznie gorzej wyglądają tam również warunki higieniczno-sanitarne. To wszystko sprawia, że przenoszone przez owady choroby tropikalne stanowią duże zagrożenie dla turystów. Brak odpowiedniej profilaktyki i reakcji, gdy dojdzie do zakażenia, w wielu przypadkach może skutkować nawet zagrożeniem życia. Występujące w tropikach moskity są dość agresywne, niekiedy ciężko jest się od nich odpędzić. W końcu podobnie jak gatunki komarów występujących w Polsce potrzebują krwi ssaków, aby pobrać z niej cenne składniki, umożliwiające im rozmnażanie się oraz przetrwanie. Przy okazji w czasie ugryzienia wpuszczają do organizmu żywiciela chorobotwórcze patogeny.

O jakich rejonach świata mowa? Jakie egzotyczne owady tam występujące i jakie przenoszone przez nie choroby stanowią tak ogromne potencjalne zagrożenie?

• Afryka tropikalna (Nigeria, Demokratyczna Republika Konga, Uganda, Tanzania, Mozambik) – malaria, denga, chikungunya, zika, filarioza limfatyczna, śpiączka afrykańska (mucha tse-tse).
• Azja Południowo-Wschodnia (Tajlandia, Wietnam, Filipiny, Indonezja, Malezja, Indie) – malaria, denga, japońskie zapalenie mózgu.
• Ameryka Południowa i Środkowa (Brazylia, Wenezuela, Peru, Boliwia, Meksyk, Kostaryka) – malaria, zika, denga, leiszmanioza.
• Oceania i wyspy Pacyfiku (Papua-Nowa Gwinea, Wyspy Salomona, Fidżi, Samoa) – denga, chikungunya, filarioza limfatyczna.

Dlaczego tak ważna jest ochrona przed tropikalnymi owadami? Odpowiedzieć na to pytanie będzie jasna, gdy zagłębimy się w  specyfikę wymienionych chorób tropikalnych.

• Malaria, nazywana także zimnicą, to choroba tropikalna przenoszona przez komary, która występuje najczęściej. Wywoływana jest ona przez pasożyty z rodzaju Plasmodium (P. falciparum, P. vivax, P. malariae, P. ovale, P. knowlesi). W przebiegu choroby pojawiają się napady gorączki, dreszcze, bóle głowy, mięśni, a w ciężkich przypadkach również uszkodzenia narządów wewnętrznych i śpiączka. Szczególnie groźna jest malaria wywołana przez Plasmodium falciparum, która prowadzi do ciężkich powikłań, takich jak malaria mózgowa i niewydolność wielonarządowa. Brak leczenia ciężkiej postaci malarii może prowadzić do śmierci. Szczególnie zagrożone są dzieci poniżej 5. roku życia, kobiety w ciąży, osoby z osłabioną odpornością oraz podróżni z krajów, gdzie malaria nie występuje, ponieważ nie posiadają oni nabytej odporności na zakażenia pasożytnicze wywołujące malarię. Jeśli choroba rozpoznana jest odpowiednio wcześnie, podlega złożonej farmakoterapii. Stosowane leki to m.in. chlorochina, prymachina czy też artemizyna, jak również leki przeciwgorączkowe.
• Denga to choroba wywołana przez wirus Dengi, występujący w 4 serotypach. W jej przebiegu pojawiają się takie symptomy jak: wysoka gorączka, ból głowy, mięśni i stawów oraz wysypka. W ciężkich przypadkach może dojść do gorączki krwotocznej denga (DHF) lub zespołu wstrząsowego denga (DSS), które prowadzą do krwotoków wewnętrznych, niewydolności wielonarządowej i śmierci. Problem stanowi brak celowanego leczenia przeciwwirusowego. W terapii podaje się jedynie leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, głównie paracetamol. Szczególnie zagrożone ciężkim przebiegiem choroby są dzieci, osoby starsze oraz pacjenci z wcześniejszym zakażeniem innym serotypem wirusa.
• Chikungunya - bezpośrednią przyczyną choroby jest zakażenie wirusem Chikungunya. Wśród objawów pojawia się wysoka gorączka i charakterystyczne silne bóle stawów, które mogą utrzymywać się miesiącami. Choroba stanowi duże ryzyko dla osób starszych, zmagających się z cukrzycą czy nadciśnieniem, jak również kobiet w ciąży, w przypadku których dojść może do zakażenia płodu. Rzadko pojawiają się powikłania prowadzące do śmierci. Sama infekcja wymaga leczenia objawowego, tj. stosowania leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych. W czasie trwania objawów ważne są również nawodnienie i odpoczynek.
• Zika - czynnikiem sprawczym choroby jest wirus Zika. Pojawiające się objawy są dość łagodne. Występują m.in. gorączka, wysypka i bóle stawów, które zwalcza się, sięgając po środki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Wirus Zika największe zagrożenie stanowi natomiast dla kobiet w ciąży. Gdy zakażenie rozwinie się u płodu, może powodować poważne wady wrodzone.
• Leiszmanioza to choroba wywołana przez pierwotniaki z rodzaju Leishmania. Wyróżnia się 2 postaci choroby: leiszmanioza skórna, w przebiegu której pojawiają się owrzodzenia skóry i blizny oraz leiszmanioza trzewna (kala-azar). Ta znacznie cięższa postać powoduje gorączkę, utratę masy ciała, a także powiększenie wątroby i śledzony. Brak leczenia w tym wypadku prowadzi do śmierci pacjenta. Szczególnie zagrożone są osoby niedożywione i z obniżoną odpornością. Jeśli tylko jest to możliwe, do terapii wprowadza się leki przeciwpasożytnicze- amfoterycynę B, antymonian megluminy.
• Filarioza limfatyczna to choroba wywołana przez nicienie: Wuchereria bancrofti, Brugia malayi, Brugia timori. W przebiegu zakażenia pojawiają się obrzęki kończyn (słoniowacizna). Dochodzi również do uszkodzenia układu limfatycznego. Jeśli leczenie nie zostanie wprowadzone na odpowiednio wczesnym etapie choroby, może dojść do śmierci pacjenta. W terapii stosuje się leki przeciwpasożytnicze, tj. dietylkarbamazynę oraz iwermektynę.

Jeśli komary i inne owady występujące w klimacie tropikalnym są przenosicielami tak poważnych chorób, warto podjąć wszelkie środki, które pozwolą zabezpieczyć się przed ugryzieniem. Najbardziej popularne i proste w zastosowaniu są repelenty. Należy jednak wybierać te o odpowiedniej mocy i szerokim spektrum działania.

Jaki repelent będzie najlepszy na podróż w tropiki?

WHO rekomenduje w zasadzie 3 repelenty, które sprawdzą się w  tropikach. Są to: DEET, ikarydyna i IR3535. Wśród nich ze względu na długi czas działania, wysoką skuteczność oraz bezpieczeństwo wyróżnia się DEET (N,N-diethylo-m-toluamid) w stężeniu powyżej 30%. Związek ten zaburza węch owadów, a dzięki temu potencjalna ofiara jest dla nich niewyczuwalna, a tym samym niewidoczna. Natomiast odpowiednio ysokie stężenie preparatu z DEET- 50% gwarantuje utrzymującą się przez kilka godzin ochronęw. Niektóre preparaty z DEET można nanosić bezpośrednio na skórę i są one wskazane dla dzieci od 2. roku życia. Przykładem jest Zazzz 50 tropic extra strong spray zawierający DEET w stężeniu 50%. Ten spray na komary tropikalne posiada dodatkowo przyjemny zapach. Popularne na polskim rynku preparaty na komary zawierające olejki eteryczne nie sprawdzą się jednak w tropikach. W warunkach wysokiej temperatury i dużej wilgotności ich czas działania, a tym samym skuteczność będą bardzo niskie.

Wiedza na temat odpowiedniego repelentu jest o tyle ważna, że coraz częściej podróżujemy, w obszary, gdzie egzotyczne owady stanowią zagrożenie. Co więcej, ze względu na zmiany klimatyczne obszar występowania tropikalnych komarów powiększa się, a  przenoszone przez nie choroby stanowią realne zagrożenie.

Jak właściwie stosować repelent w tropikach? Jakie inne środki ochrony warto podjąć?

Ze względu na panujące w omawianych regionach warunki klimatyczne spray na komary tropikalne powinien być aplikowany odpowiednio często, ponieważ będzie szybciej parował. Dlatego jeśli producent podaje przedział czasu, w jakim preparat będzie wykazywał swoją aktywność, warto brać pod uwagę niższą wartość. Ponowna aplikacja sprayu odstraszającego owady jest wymagana również po każdej kąpieli. Należy jednak mieć na uwadze, że zbyt częsta aplikacja repelentu i postępowanie niezgodnie z zaleceniami producenta może doprowadzić do pojawienia się podrażnień, a co więcej, nie wpłynie znacząco na skuteczność ochrony.

Ważny ochronny środek na komary tropikalne to również odpowiedni ubiór. Zaleca się noszenie w tropikach bluzek z długimi rękawami oraz spodni z długimi nogawkami, jak również nakrycia głowy. Wybierając się w tereny zalesione można zaopatrzyć się w odzież impregnowaną permetryną, czyli środkiem działającym neurotoksycznie na owady i insekty. Zdecydowanie bezpieczniej jest przebywać w pomieszczeniach z klimatyzacją, która to zmniejsza obecność komarów i gdy w oknach znajdują się moskitiery. Lepiej unikać przebywania na zewnątrz o zmierzchu i świcie, kiedy komary są najbardziej aktywne.

Komary tropikalne stanowią również mniejsze zagrożenie, jeśli przed wyjazdem w egzotyczne regiony świata zastosuje się profilaktykę farmakologiczną wobec malarii. Polega ona na zapobiegawczym stosowaniu niskich dawek leków przeciwmalarycznych zarówno przed wyjazdem, jak i w jego trakcie. Pozwali to hamować rozwój zarodźców zimnicy w organizmie człowieka w razie ukłucia przez zarażonego komara. Metoda ta nie jest w 100% skuteczna i nie zwalnia ze stosowania repelentów i innych środków ochrony, ale minimalizuje ryzyko ciężkiego przebiegu malarii i ewentualnej śmierci z jej powodu

Tropikalny owad i ukąszenie przez niego może nieść ze sobą poważne skutki zdrowotne. Tym bardziej, że wyjeżdżając na wakacje w  egzotyczne obszary świata, turyści nie posiadają odporności wobec charakterystycznych dla tych rejonów chorób przenoszonych przez komary i inne owady. W wielu przypadkach zakażenie ma bardzo ciężki przebieg, a bez odpowiedniej diagnostyki i leczenia stanowi zagrożenie życia. Nic więc dziwnego, że jak podkreślają specjaliści, niezbędne są środki pozwalające chronić się przed ugryzieniami owadów. Ważnym elementem jest stosowanie repelentu zawierającego DEET w stężeniu 50%. Warto pamiętać, że właściwa profilaktyka pozwala cieszyć się podróżą do odległych krajów bez ryzyka groźnych infekcji.

Bibliografia:

• Walczak A.; O niezbędności profilaktyki malarii wśród polskich podróżnych; Probl Hig Epidemiol 2014; 95(1): 1-5.
• Maia M.F.; Mosquito repellents for malaria prevention (Review); Cochrane Database of Systematic Reviews 2018; 2: Art. No.: CD011595.
• Tomasik A., Pokorska-Śpiewak M., Marczyńska M.; Gorączka u dziecka po powrocie z podróży; Pediatria po Dyplomie 2020; 01.
• Rydzanicz K., Kiewra D., Lonc E.; Zmiany zasięgu chorób transmitowanych przez komary pod wpływem globalnego ocieplenia klimatu; Wiadomości Parazytologiczne 2006; 52(2): 73–83.
• Kajfasz P.; Profilaktyka chorób tropikalnych; Medycyna po Dyplomie 2011; 6(183): 34-41.
• Kuchar E; Profilaktyka zdrowotna przed wyjazdem do krajów tropikalnych; Medycyna Praktyczna Dla Pacjentów; link .