Dlaczego tak ważna jest ochrona przed ukąszeniami komarów i kleszczy

Owady i pajęczaki, takie jak komary i kleszcze, odgrywają istotną rolę w ekosystemie, ale niestety mogą stanowić również zagrożenie dla zdrowia człowieka. Dodatkowo ich czas aktywności w ciągu roku wydłuża się, ponieważ okresy temperatur ujemnych znacznie się skracają. Wyższa temperatura sprawia, że kleszcze mogą żerować nawet w grudniu czy styczniu, co w poprzednich latach zdecydowanie rzadziej się zdarzało. Ich ukąszenia nie tylko wywołują miejscowe podrażnienia skóry, ale przede wszystkim mogą prowadzić do rozwoju poważnych chorób zakaźnych. Zatem bardzo ważnym elementem ochrony zdrowia jest zapobieganie ugryzieniom przez komary i kleszcze poprzez stosowanie skutecznych środków ochrony, w tym repelentów z DEET.

Co może wywołać ugryzienie komara?

U większości osób występuje słabo nasilona miejscowa alergia na ślinę komarów. Wówczas na powierzchni skóry pojawia się bąbel i zaczerwienienie na jego obwodzie. Stopniowo przeobraża się on w stwardniałą, swędzącą zmianę, która najbardziej dokuczliwa staje się po około dobie od ukłucia. Jeśli nie dojdzie do jej nadmiernego rozdrapania, a tym samym nadkażenia, ustępuje w ciągu tygodnia.

W niektórych przypadkach dochodzi jednak do wystąpienia nieprawidłowych, nadmiernych reakcji alergicznych. Zwykle przyjmują one postać rozległych odczynów miejscowych, ale zdarzają się również reakcje ogólnoustrojowe. Wiąże się to z nieprawidłową odpowiedzią komórek układu immunologicznego na białka obecne w ślinie komarów, m.in. antykoagulanty, czynniki przeciwpłytkowe, hemolityczne, rozszerzające naczynia oraz enzymy proteolityczne (hialuronidaza, proteazy, esterazy, kininy, neurotoksyny i itp.). Duża reakcja miejscowa nazywana jest także zespołem Skeeter. Wówczas ukąszenie komara nie wygląda jak mały bąbel, ale powstała zmiana może mieć średnicę nawet ponad 10 cm. Dodatkowo miejsce ugryzienia jest mocno zaczerwienione, stwardniałe, ciepłe i bolesne. Odczyn tworzy się na przestrzeni kilku godzin od ukłucia, następnie narasta przez około 12 godzin i ustępuje w ciągu od 3 do 10 dni. Opuchlizna po ukąszeniu może być dość problematyczna w przypadku niemowląt i małych dzieci. Rozległy odczyn u małego dziecka będzie zajmował znaczną część kończyny lub twarzy, co pogorszy jego komfort i funkcjonowanie w ciągu dnia. Dodatkowo w przypadku cięższych reakcji może wystąpić gorączka, a maluch będzie marudny.

Bardzo rzadko ugryzienie komara skutkuje wystąpieniem reakcji ogólnoustrojowej. Jeśli już dojdzie do takiej sytuacji, może pojawić się szereg dolegliwości w tym pokrzywka, astma oskrzelowa, choroba posurowicza, przebiegająca z gorączką, wysypką, bólem stawów i biegunką, a w sporadycznych przypadkach wstrząs anafilaktyczny, stanowiący stan zagrożenia życia.

Ugryzienie komara u dzieci i niemowląt bywa najbardziej problematyczne. Na nieprawidłowe odczyny narażone są także grupy zawodowe, które dużo przebywają na zewnątrz w miejscach, gdzie owadów tych jest dużo, np. rolnicy, leśnicy, pracownicy sezonowi, osoby podróżujące do regionów, gdzie występuję egzotyczne gatunki komarów, z którymi wcześniej nie mieli oni kontaktu, jak również chorzy zmagający się z obniżoną odpornością.

Problem stanowią także zakażenia bakteryjne pojawiające się w miejscu ugryzienia przez komara. Dzieje się tak na skutek rozdrapywania swędzącej zmiany, które wbrew pozorom i tak nie przynosi ulgi, a tylko stanowi źródło komplikacji zdrowotnych. Wtórna infekcja bakteryjna pojawia się zwykle kilka dni po ukłuciu, a w jej przebiegu pojawiają się mocno nasilone dolegliwości związane z występowaniem stanu zapalnego, tj. ból, silne zaczerwienienie, pieczenie, a niekiedy również objawy ogólnoustrojowe- ból głowy, nudności, powiększenie węzłów chłonnych, gorączka, dreszcze. Konieczna jest wówczas konsultacja z lekarzem, ponieważ miejscowe zakażenie bakteryjne zwykle wymaga antybiotykoterapii. Ordynowane leczenie należy jednak zawsze do decyzji specjalisty.

Warto pamiętać również, że komary w tropikalnych strefach klimatycznych są transmiterami wielu patogenów chorobotwórczych wywołujących m.in. malarię, dengę czy zika.

Jak wygląda ukąszenie kleszcza?

Na początek należy wspomnieć, że kleszcze nie gryzą, jak wiele osób uważa, ale kłują. Co więcej, podczas przerywania ciągłości skóry pajęczaki te wydzielają substancje znieczulające. Sprawia to, że potrafią przytwierdzić się do skóry gospodarza niemal bezboleśnie. Ślad po ukłuciu wygląda różnie w zależności od tego, czy kleszcz odpadł sam, czy został usunięty. Generalnie na skutek działania substancji zawartych w jego ślinie w okolicy, gdzie miało miejsce ukąszenie kleszcza, pojawia się zaczerwienienie, niewielki obrzęk, świąd i ocieplenie. Dolegliwości te są jednak słabo nasilone lub nie pojawiają się wcale. Niemniej jednak miejsce ukłucia zawsze należy zdezynfekować za pomocą środka antyseptycznego i przede wszystkim trzeba obserwować je przez kolejny miesiąc. Jeśli wokół miejsca ukłucia pojawi się czerwona otoczka, która z czasem będzie się powiększać, jednocześnie blednąc wewnątrz, może to oznaczać, że wystąpił rumień po ukąszeniu owada, tzw. rumień wędrujący. Stanowi on jeden z symptomów boreliozy. Objaw ten wymaga niezwłocznej konsultacji z lekarzem pierwszego kontaktu. Właśnie dlatego jeśli tylko ślady po ukąszeniu kleszcza są widoczne, należy bacznie je obserwować przez co najmniej miesiąc.

Ważne jest, żeby jak najszybciej wyciągnąć kleszcza. Im wcześniej uda się nam go zauważyć i im krócej będzie miał on kontakt ze skórą, tym mniejsze prawdopodobieństwa, że dojdzie do transmisji szkodliwych patogenów, których źródłem mogą być kleszcze. Jak prawidłowo wyjąć kleszcza? Najlepiej zrobić to mechanicznie za pomocą wąskich szczypców (pęsety), chwytając go jak najbliżej skóry i ze stałą siłą wyciągnąć go wzdłuż osi wkłucia. Oczywiście miejsce po usunięciu pasożyta należy zdezynfekować za pomocą środka antyseptycznego dostępnego w każdej aptece. Krąży wiele mitów na temat sposobów na zabicie kleszcza, gdy jest on jeszcze przytwierdzony do skóry. Lepiej nie smarować go tłustymi maściami, benzyną, alkoholem czy lakierem do paznokci. Pod wpływem działania tych środków kleszcz może wpuścić do organizmu żywiciela jeszcze więcej treści pokarmowej, co zwiększy ryzyko transmisji patogenów chorobotwórczych, a tym samym ryzyko rozwoju boreliozy czy też kleszczowego zapalenia mózgu.

Choroby odkleszczowe- czego obawiamy się po ukąszeniu kleszcza?

Kleszcze są wektorami wielu chorób, które stanowią zagrożenie zarówno dla ludzi, jak i zwierząt. Najczęściej występującymi schorzeniami są borelioza z Lyme i odkleszczowe zapalenie mózgu, ale u wielu ssaków diagnozuje się również tularemię, babeszjozę, riketsjozę, a także chlamydiozę i toksoplazmozę.

Jak objawia się borelioza z Lyme i wygląda jej leczenie?

Borelioza wywołana jest przez krętki z gatunki Borrelia spp., a do zakażenia tymi patogenami dochodzi głównie wskutek ukłucia przez zakażonego kleszcza. Choroba ta daje wielonarządowe objawy, które obejmują m.in. układ ruchu, sercowo-naczyniowy i nerwowy. Polskie Towarzystwo Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych wyróżnia następujące etapy choroby:

• Borelioza wczesna miejscowa i rozsiana- w przebiegu której pojawiają się objawy grypopodobne (bóle głowy, gorączka, bóle mięśniowo-stawowe, pogorszenie samopoczucia), rumień wędrujący, chłoniak limfocytowy skóry, objawy zapalenia stawów, mięśnia sercowego (zaburzenia rytmu serca) i układu nerwowego (pojawia się sztywność karku czy nadwrażliwość na bodźce),
• Borelioza późna- w trakcie której rozwija się przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn, przewlekłe zapalenie stawów, łagodne zapalenie mięśni, kaletek maziowych lub ścięgien.

Choroba ma różny przebieg. Niekiedy objawy ogólnoustrojowe mogą ustąpić samoistnie po kilku tygodniach, w innym wypadku w niewielkim nasileniu będą utrzymywać się one przez kilka lat lub przejdą w przewlekłe objawy stadium późnego. Rozpoznanie opiera się na podstawie objawów klinicznych występujących po ukłuciu kleszcza, chociaż diagnoza nie jest łatwa do postawienia. Wiele chorych nawet nie wie, że zostały ukłute przez kleszcza. Dlatego też z pomocą przychodzą metody laboratoryjne. Głównie na podstawie surowicy krwi, a czasem też płynu mózgowo-rdzeniowego wykonuje się test immunoenzymatyczny – ELISA, który jest badaniem skriningowym oraz u pacjentów z wynikiem pozytywnym test potwierdzający- Western blot. Wychodząc naprzeciw pacjentom, wiele laboratoriów proponuje badanie samego kleszcza po uprzednim jego usunięciu z powłok skórnych. Nie jest to jednak rekomendowana metoda diagnostyczna, ponieważ samo ukłucie przez kleszcza, nawet jeśli był on zainfekowany, nie świadczy o tym, że zakażenie rozwinie się u człowieka. Po potwierdzeniu boreliozy dobiera się odpowiednie leczenie. Zwykle na kilka tygodni terapii ordynowana jest doksycyklina, antybiotyk wykazujący aktywność wobec krętków z gatunku Borrelia spp. Brak odpowiedniego leczenia może prowadzić do poważnych powikłań, m.in. zaburzeń czucia, czy też zagrażających życiu: zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenia mięśnia sercowego.

Odkleszczowe zapalenie mózgu- charakterystyka

Jest to choroba wywoływana jest przez wirus z rodziny Flaviviridae, którego transmiterem są kleszcze. Do zakażenia patogenem dojść może również drogą pokarmową poprzez picie surowego, niepasteryzowanego mleka krowiego, koziego i owczego, pochodzącego od zakażonych zwierząt hodowlanych. Choroba może mieć charakter bezobjawowy lub w jej przebiegu występują symptomy grypopodobne, a dodatkowo nudności, wymioty, biegunka, które po kilku dniach ustępują, a w kolejnej fazie choroby pojawiają się objawy ze strony układu nerwowego. Ma to związek z rozwojem zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu, móżdżku lub rdzenia kręgowego. W wyniku tego dojść może do nieodwracalnych uszkodzeń w układzie nerwowym, a nawet do śmierci. Diagnostyka laboratoryjna opiera się na oznaczaniu swoistych przeciwciał klas IgM i IgG w surowicy.W Polsce dostępna jest szczepionka zawierająca inaktywowany wirus kleszczowego zapalenia mózgu. Szczepienie jest zalecane niemal dla wszystkich osób powyżej 1. roku życia.

Schemat szczepienia wygląda następująco:

• Pierwszą i drugą dawkę należy podać w odstępach 1 do 3 miesięcy, ale w wypadku, gdy konieczne jest szybkie uzyskanie odpowiedzi immunologicznej, odstęp ten może wynieść 2 tygodnie. Zapewnia to wystarczającą ochronę w czasie sezonu aktywności kleszczy.
• Trzecią dawkę należy podać w okresie od 5 do 12 miesięcy po drugiej dawce szczepionki.
• Pierwsze szczepienie przypominające wykonuje się po 3 latach od ostatniej dawki szczepionki, a kolejne po 5 latach. Wyjątek stanowią osoby po 60. roku życia, u których dawki przypominające należy podawać co 3 lata.

Skuteczna ochrona przed ugryzieniami komarów i kleszczy

Komary i kleszcze są transmiterami wielu groźnych chorób, a samo ich ukłucie może generować nieprzyjemne dolegliwości związane z reakcją nadwrażliwości na składniki ich śliny. Ugryzienie komara- uczulenie może przybierać formę dużych odczynów miejscowych, ale też skutkować reakcją ogólnoustrojową. Nie ma zatem wątpliwości, że chcąc spędzać aktywnie czas na świeżym powietrzu, należy chronić siebie i najbliższych przed ukłuciem tych pasożytów. Ważnym elementem ochrony jest sięganie po repelenty. Środek odstraszający powinien wykazywać wysoką skuteczność, zapewniać długotrwałą ochronę i bezpieczeństwo podczas aplikacji. To właśnie dlatego wśród repelentów wyróżnia się Zazzz® 50 tropic extra strong spray:

• Skutecznie odstrasza owady, zarówno kleszcze, muszki, jak i komary, ponieważ zawiera DEET w stężeniu 50%, który to uszkadza receptory węchowe insektów, a dzięki temu nie są one w stanie zlokalizować potencjalnej ofiary,
• Można stosować go już od 2. roku życia, więc jest idealnym rozwiązaniem dla całej rodziny,
• Działa do 10 h po zastosowaniu,
• Posiada przyjemny zapach,
• Można stosować go bezpośrednio na skórę̨.

Oprócz repelentów należy unikać przebywania w miejscach, gdzie komary i kleszcze występują najliczniej, szczególnie w godzinach porannych i wieczornych, a wybierając się do lasu zadbać o odpowiedni ubiór- długie spodnie ze zwężanymi nogawkami, bluzkę z długim rękawem i nakrycie głowy. Natomiast chcąc unikać wlatywania komarów do pomieszczeń, warto zaopatrzyć się w moskitiery.

Grupy osób, które szczególnie powinny być chronione przed ukłuciem kleszcza lub komara to:

• Dzieci i osoby starsze,
• Osoby z obniżoną odpornością,
• Kobiety w ciąży,
• Turyści wyjeżdżający w tropiki,
• Osoby pracujące i dużo przebywające w lasach i na łąkach.

Z pozoru błahe ugryzienie komara lub kleszcza może nieść ze sobą poważne zagrożenie dla zdrowia. Bardzo ważna jest ochrona, której podstawę powinien stanowić repelent z DEET. Warto stosować preparat z wysokim stężeniem składnika, odpowiedni dla dzieci i dorosłych, którego aplikacja wymagana jest jedynie 2 razy dziennie. Dobrym rozwiązaniem jest bez wątpienia Zazzz® 50 tropic extra strong spray dla całej rodziny o wysokiej skuteczności i przyjemnym zapachu. Warto rozważyć również inne środki ochrony przed ugryzieniami komarów i kleszczy, a także szczepienia ochronne przeciwko odkleszczowemu zapaleniu opon mózgowych.

Bibliografia:

• 1. Wiercińska M.; Uczulenie na komary; Medycyna Praktyczna dla Pacjentów 2024; link.
• 2. Piechota M., Zagórska W.; Nadmierne reakcje miejscowe po ukąszeniu przez komary – jak diagnozować i leczyć?; Pediatria po Dyplomie 2015; 04.
• 3. Kmieciak W., Ciszewski M., Szewczyk E.M.; Choroby odkleszczowe w Polsce - występowanie i trudności diagnostyczne; Medycyna Pracy 2016;67(1):73–87.
• 4. Charakterystyka Produktu Leczniczego FSME-IMMUN.
• 5. Dutkiewicz J. i inni; Profilaktyka chorób odkleszczowych; Czynniki Biologiczne 2014; BP 4.
• 6. Kuchar E.; Kleszcze - najważniejsze informacje o kleszczach i chorobach przenoszonych przez te pasożyty; Medycyna Praktyczna dla Pacjentów; link.
• 7. Flisiak R.; Jak usunąć (wyciągnąć) kleszcza; Medycyna Praktyczna dla Pacjentów; link.